Het kwaad kwam niet van buiten, maar uit onszelf. Om het moerasland heen blijven fietsen en alleen op het prille bloemenveld wijzen, is lui en gevaarlijk. Alles wat toen gebeurd is, kan per definitie nogmaals gebeuren en die kans wordt alleen maar groter als er geen streven is het gebeurde ten minste te onderzoeken.
Sinds de verschijning van 't Hooge Nest in november 2018 hebben talloze lezers Roxane van Iperen geschreven. Ontroerende brieven met ontboezemingen over de oorlog, over onbesproken leed en over opgroeien in een door trauma's getekend gezin. Maar ook kwam er nieuwe informatie over personen uit 't Hooge Nest aan het licht, die door deze publicatie wordt ontsloten.
Een simpel streven zoveel mogelijk stemmen aan het woord te laten. Geen historici, onderzoekers of oorlogskenners, hoewel die niet zijn uitgesloten, maar willekeurige lezers die zich geroepen voelden hun persoonlijke ervaringen op te schrijven over gebeurtenissen nu of uit die tijd.
Samen met de 4-meilezing Stemmen uit het diepe die ze in 2021 uitsprak, de Cleveringalezing en het aangrijpende relaas over de ontruiming van de psychiatrische instelling Het Apeldoornsche Bosch in 1943, vormen deze brieven een reflectie op de realiteit van onderdrukking, wegkijken, moed en medemenselijkheid.
Het zwijgen hielp niet. In hoeverre de brieven iets van het zwijgen opheffen is niet te zeggen - zij die in het zwijgen volharden schrijven niet.
‘Sommige brieven in het nieuwe boek van Roxane van Iperen wil je meer dan één keer lezen. Het drama zit soms in een enkele zin. Zoals hier:
‘Sliep tussen vader en moeder in bed, als er ’s nachts op de deur werd geramd – aufmachen – verstopte vader zich, evenals de andere Duitsers, en rolde ik in zijn bed zodat er niet een warm beslapen bed leeg achterbleef.’
Veel langer dan dit is de brief niet.
Brieven aan ’t Hooge Nest is meer dan een aanvulling voor de fans van dat vorige boek. Het maakt ook pijnlijk tastbaar, soms dus met een enkele zin, hoe het oorlogsleed heeft doorgewerkt in families.
Toen ik het boek zelf in handen kreeg, zag ik tot m’n verrassing dat de omslag is bedrukt met een kleine bloemlezing van zulke zinnen. En als je de omslag er vanaf haalt zie je op de hardcover opnieuw van die zinnen, maar dan minder, waardoor ze nog meer nadruk krijgen. Ook de vormgeving van het binnenwerk is bijzonder, met veel wit. En de brieven zijn gedrukt op papier dat een heel klein beetje groezelig is, het doet denken aan het papier van een kladblok, maar dan wat dikker. Alsof je iets kostbaars in handen hebt. Alles bij elkaar maakt het dat je als lezer iets voelt van de sensatie die Roxane van Iperen moet hebben gevoeld bij het openen van al die enveloppen met brieven.’
Jeroen van der Kris, NRC Handelsblad ****
‘De brieven gaan over verwanten en bekenden die in Van Iperens boek voorkomen, over het na-oorlogse zwijgen, het niet-meer-kunnen-vragen. De bundel bevat ook Van Iperens 4 mei- en Cleveringa-lezingen en een indringend stuk over de in 1943 uit het Apeldoornsche Bosch weggevoerde patiënten. Net als vorig jaar Grunberg in Bij ons in Auschwitz, neemt Van Iperen stelling tegen wegkijken, mystificatie, oorlogsmoeheid. “Om het moerasland heen fietsen en alleen op het prille bloemenveld wijzen is lui en gevaarlijk”.’ Jan Ruyters, Trouw
‘Roxane van Iperen confronteert ons niet alleen met de gruwelijke feiten, maar beschrijft die ook zo intens mogelijk. Bovendien ziet ze er niet tegenop in het hoofd van haar historische personages te kruipen, hun gedachten dramatisch te verwoorden. “Zwijgen is geen optie”, schrijft ze. En: “Niets is onbeschrijflijk.” Voor dat streven is lef en talent nodig en over beide beschikt Van Iperen… In ’t Hooge Nest heeft zij de poort naar ons duistere verleden geopend. Uit Brieven aan ’t Hooge Nest blijkt hoeveel behoefte daaraan bestaat. De brieven bevatten kiemen voor verhalen die verteld mogen worden. De oorlog is nog altijd niet voorbij.’ Onno Blom, de Volkskrant
Roxane van Iperen: Brieven aan ‘t Hooge Nest, Lebowski Publishers, 160 blz, € 19,90