Voorwoord bij Heeft u Hitler gezien? & Wist u ervan? van Walter Kempowski

Roxane van Ipereren sprak tijdens haar 4 mei-lezing in 2021 deze woorden over de Duitse auteur Walter Kempowski:

Een Duitse man loopt op straat en stelt willekeurige voorbijgangers een vraag.

‘Wist u ervan?’

Geduldig noteert hij de antwoorden, neemt ze mee naar huis en begint ze te bundelen. Het eerste antwoord op de eerste pagina leest:

‘Nee, ik niet. Nee.’

De man heet Walter Kempowski. Vanaf het einde van de jaren 1950 tot 2005 verzamelt hij stemmen. Eerst via de antwoorden op zijn vragen, later via de duizenden dagboeken en aantekeningen die hij uit de hele wereld bij elkaar sprokkelt. Intieme getuigenissen van huisvrouwen, krijgsgevangenen, postbodes en hoofdrolspelers uit de periode ’40-’45. Een jonge boer die de slaap niet kan vatten vanwege het geschreeuw van meisjes die worden verkracht. Stervende kinderen in de getto’s, hun ontblote melktanden ten hemel gericht. Een joodse man die naar de 26-pagina’s tellende kersttoespraak van de Paus luistert en zich afvraagt waarom hij ‘het afslachten van honderdduizenden joden in Europa door christenen niet vermeldenswaard vond’.

Kempowski ordent de getuigenissen chronologisch en zonder sentiment; zonder ze te kleuren met politieke belangen, literaire ingrepen, of ze te rangschikken als slachtoffers, omstanders en daders. De lezer moet zélf aan het werk, de stemmen gaan gisten tot het pijn doet. Het collectieve dagboek krijgt de titel ‘Echolood’, naar het instrument dat schepen op zee gebruiken om de waterdiepte te meten. Het echolood zendt geluidsgolven uit, je telt de seconden en wacht tot ze terugkaatsen van de bodem. Het uithoren van de geschiedenis om je huidige positie te kunnen bepalen.

Voor de (gebundelde) heruitgave van Heeft u Hitler gezien? en Wist u ervan? die in september 2023 bij Uitgeverij Alfabet verscheen, schreef Roxane het voorwoord. Ze sprak over het boek op radio 1 bij OVT en schoof aan bij Op1. Het boek wordt lovend ontvangen. Lees hier recensies in Het Parool en Trouw.

Begin jaren zeventig stelde de Duitse schrijver Walter Kempowski aan allerlei mensen – schrijvers, kunstenaars, taxichauffeurs, de krantenverkoper op straat – de vraag: Heeft u Hitler gezien? Daarop kreeg hij de meest uiteenlopende antwoorden, die samen een fascinerend beeld geven van een volk dat zich liet verleiden door een valse profeet. Enkele jaren later stelde Kempowski de vraag die niemand durfde te stellen: Wist u ervan? Velen ontkenden of antwoordden ontwijkend, anderen vertelden juist gretig waar ze getuige van waren geweest. Beide boeken verschijnen nu in één band voor het eerst in het Nederlands. Een bundeling van getuigenissen van mensen die het nationaalsocialisme hebben meegemaakt. De weerzin, het enthousiasme, het (on)geloof en de verbijstering achteraf. Een volstrekt unieke leeservaring.